کلمه بایوس (BIOS) (بخوانید /ˈbaɪ.ɒs/) مخفف عبارت Basic Input/Output System به معنای "سامانه ورودی/خروجی پایه‌ای" بوده و معمولاً با نام‌های زیر نیز شناخته میشود:
- System BIOS (بایوس سیستم)
- ROM BIOS (بایوس فقط خواندنی)
- PC BIOS (بایوس کامپیوتر)
- بایاس یا بیوس (به اشتباه)
مفهموم BIOS برای اولین بار توسط Gary Kildall (که یک محقق کامپیوتر بود) بیان شد و برای اولین بار در سیستم عاملش CP/M ظاهر شد. بعدها در نسخه‌هایی از سیستم عامل MS-DOS فایل‌هایی قرار گرفتند که کار مشابه BIOS را انجام می‌دادند.
بایوس یک سفت افزار (Firmware) است که در داخل یک تراشه (Chip) بر روی همه مادربرد (Motherboard) در کامپیوترهای شخصی سازگار با IBM قرار می‌گیرد. سفت افزار یا فریم ویر به برنامه‌های سطح پایین تقریباً ثابتی (البته طی شرایطی قابل تغییر هستند) گفته میشود که در چیپ‌های الکتریکی ذخیره شده و معمولاً کنترل آن دستگاه را بر عهده می‌گیرند.
سفت افزار BIOS فقط خواندنی است به همین دلیل به آن ROM BIOS نیز گفته میشود. توجه کنید که حافظه فقط خواندنی هم تحت شرایطی مانند آپدیت کردن و ... قابل عوض شدن است. زمانی که کامپیوتر را روشن میکنید، بایوس وارد عمل شده و همان طور که از نامش پیداست، انواع خروجی‌ها و ورودی‌ها را تشخیص داده، مدیریت کرده و آن‌ها را تست می‌کند. پس از تست کردن نوبت به آن می‌رسد که سیستم عامل را راه اندازی کند. این کار با تشخیص دادن رکورد راه انداز اصلی (MBR) روی حافظه تنظیم شده (حافظه‌ای که در بایوس تنظیم میشود تا بوت از طریق آن حافظه انجام گیرد. مثل هارد دیسک ها، فلش مموری‌ها و ...) انجام می‌گیرد.
تفاوت بایوس و UEFI
اگر بخواهیم در یک جمله و بدون هیچ‌گونه توضیح اضافی UEFI را تعریف کنیم، می‌توان از آن به عنوان نسخه ارتقا یافته و دارای رابط کاربری بهبود یافته به جای بایوس یاد کرد. همچون بایوس، UEFI کنترل سیستم را بعد از روشن کردن آن و قبل از شروع به کار سیستم عامل به دست می‌گیرد.
شیوه عملکرد و برنامه نویسی UEFI، به مراتب پیچیده‌تر از بایوس بوده و همین امر نیز باعث به کار گیری رابط کاربری مبتنی بر المان‌های گرافیکی برای آن شده است. یادآور میشود که دسترسی به تنظیمات بایوس از طریق صفحات داس (DOS) امکان پذیر است.
UEFI امکانات خاصی را در اختیار ما قرار می‌دهد. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از قابلیت Secure Boot، Cryptography، دسترسی‌های Remote و ابزارهای خطایابی سیستم. همچنین همانطور که گفته شد رابط کاربری این سیستم از المان‌های گرافیکی بهره برده و حتی می‌توان در آن با موس کار کرد.
BIOS با خواندن اولین سکتور از هارد دیسک و اجرای کدهای آن، سیستم عامل را از هارد دیسک بوت می‌کند. BIOS کدهای 16 بیتی را اجرا می‌کند در حالی که امروزه سیستم‌ها از پردازنده‌های 32 بیتی و 64 بیتی بهره می‌برند. این در حالی است که UEFI با پشتیبانی از هارد درایوها و SSD هایی با ظرفیت 22 ترابایت می‌تواند باعث افزایش سرعت بالا آمدن سیستم عامل شود.
وظایف بایوس
همانطور که گفته شد، بایوس کارهای ابتدایی برای راه اندازی سیستم را انجام می‌دهد. این کارهای ابتدایی همان وظایف بایوس هستند که تعدادی از آن‌ها عبارت اند از:
- Power On Self Test (به اختصار POST)
- فعال کردن بایوس سایر قطعات
چگونه به بایوس لپ تاپ های مختلف برویم ؟؟؟
سونی
پس از روشن نمودن رایانه کلید F1، F2 و یا F3 را بفشارید.
در مدل هایی که کلید assisst دارند ابتدا نوت بوک را خاموش کرده و سپس کلید assisst را بفشارید.
Acer
بلافاصله پس از روشن شدن رایانه کلیدهای F2 و یا Delete را بفشارید.
برای دسترسی به Acer Altos 600 و کاربرد سرور از کلیدهای ترکیبی Ctrl+Alt+Escاستفاده و برای ورود به تنظیمات پیشرفته از کلید F1 استفاده کنید.
رایانه های قدیمی ایسر معمولا از یکی از کلیدهای F1 و Ctrl+Alt+Esc برای ورود به بایوس استفاده می کنند.
Dell
زمانی که لوگوی Dell را مشاهده نمودید کلید F2 را بفشارید.
رایانه های رومیزی و یا همراه قدیمی تر دل ممکن است از کلیدهای Ctrl+Alt+Enter یا Del جهت ورود به بایوس استفاده کنند.
لپ تاپ های قدیمی تر نیز ممکن است از Fn+Esc و یا Fn+F1 استفاده کنند.
Gateway
پس از راه اندازی مجدد رایانه کلید F1 را بفشارید تا وارد بایوس شوید.
در مدل های قدیمی تر می توانید از F2 کمک بگیرید.
Hewlett-Packard (HP)
پس از روشن کردن رایانه یکی از کلیدهای F1، F10 و یا F11 را به این خاطر بفشارید.
برای وارد شدن به بایوس تبلت پی سی ها (Tablet-PC) نیز از F10 یا F12 استفاده نمایید.
در صورتی که رایانه HP شما با هیچ یک از کلیدهای فوق به بایوس وارد نشد کلید F2 یا Esc چاره کار شماست.
IBM
پس از فشردن کلید پاور (نیرو) کلید F1 را بفشارید.
در صورتی که از رایانه های قدیمی IBM استفاده می کنید کلید F2 چاره کار شماست.
Lenovo
پس از روشن کردن رایانه یکی از کلیدهای F1 یا F2 راه حل شماست.
در رایانه های قدیمی تر کلیدهای ترکیبی Ctrl+Alt+F3، Ctrl+Alt+Ins یا Fn+F1 راه کار ورود به بایوس لپ تاپ است.
Samsung
چاره کار فشردن F2 پس از روشن نمودن رایانه است.
Toshiba
جهت ورود به بایوس نوت بوک های توشیبا از یکی از کلیدهای F1 یا Esc استفاده کنید.
برای ورود به بایوس Toshiba Equium از کلید F12 استفاده نمایید.
ASUS
پس از روشن نمودن رایانه کلید F9، F2 و یا DEL را بفشارید.
آیا آپدیت بایوس مادربرد واقعا لازم است؟
در پاسخ این سوال باید گفت که آپدیت بایوس باعث افزایش سرعت کامپیوتر شما نمی‌شود و در بیشتر موارد قابلیت‌های جدیدی نیز ایجاد نمی‌کند، حتی ممکن است آپدیت بایوس باعث ایجاد مشکلاتی نیز شود. تنها زمانی به آپدیت بایوس نیاز هست که بهینه سازی‌های مورد نیاز در آن نسخه انجام شده باشد.
چه مواقعی آپدیت بایوس واقعا لازم نیست
همانطور که قبلا گفتیم آپدیت کردن بایوس تغییراتی زیادی را نظیر اضافه نمودن امکانات جدید، افزودن لایه‌های امنیتی و یا بهبود عملکرد کامپیوتر انجام نمی‌دهد. عموما، تغییرات بسیار اندکی نظیر برطرف نمودن مشکلات نامشخص سخت‌افزاری و یا پشتیبانی از پردازنده‌های جدید و هاردهایی با ظرفیت بالاتر در فایل آپدیت بایوس قرار می‌گیرد.
در نتیجه اگر کامپیوتر شما مشکلی ندارد و به درستی کار می‌کند، احتمالا نیازی نیز به آپدیت ندارید. به احتمال زیاد شما اصلا متوجه تفاوت میان نسخه بایوس آپدیت شده با نسخه قبلی نخواهید شد. در بعضی موارد نیز ممکن است پس از آپدیت بایوس به مشکلات جدیدی برخورد کنید، چرا که آزمایش‌های زیادی بر روی بایوس شما صورت گرفته شده که ممکن است در آپدیت جدید، این موارد و آزمایش‌ها لحاظ نشده باشد.
چه زمانی آپدیت بایوس واقعا لازم است؟
با توجه به اینکه بعد از آپدیت کردن بایوس، شما تغییرات محسوسی را متوجه نخواهید شد و از طرف دیگر در هنگام آپدیت نیز ممکن است با مشکلات جدیدی روبرو شوید، آپدیت بایوس بدون دلیل منطقی توصیه نمی‌شود ، در موارد زیر آپدیت بایوس توصیه میشود:
اشکالات سخت‌افزاری
اگر با مشکلاتی روبرو هستید که بنا به گفته سازندگان قطعات سخت‌افزاری با آپدیت کردن بایوس این مشکلات برطرف می‌شوند (حتما اشکالاتی را که در آپدیت جدید برطرف شده‌اند در وب‌سایت سازندگان قطعات سخت‌افزاری، بررسی کنید) در این حالت آپدیت بایوس توصیه میشود. البته ممکن است سازندگان قطعات سخت‌افزاری نیز در خصوص برخورد با یک مشکل مشخص به شما توصیه کنند تا بایوس را آپدیت نمایید.
پشتیبانی سخت‌افزاری
بعضی از تولیدکنندگان مادربرد، از پردازنده‌ها و سایر سخت‌افزار‌های جدید با ارائه آپدیت برای بایوس،پشتیبانی میکنند. اگر قصد خرید پردازنده جدیدی را دارید که در زمان خرید مادربرد تولید نشده بوده، احتمالا برای استفاده از این پردازنده جدید بر روی مادربرد، نیاز به آپدیت کردن بایوس خواهید داشت.
از کار انداختن رمز عبور BIOS
● استفاده از Jumper ها
بر روی تمام مادربردها یک Jumper است که از آن برای پاک کردن CMOS میتوانید استفاده کنید.کنار این jumper معمولا این عبارت دیده میشود Clr CMOS.
تنها کاری که شما میکنید این است که jumper را از پایه 1و2 درآورده و به پایه 3و4 نصب کنید و دوباره به حالت اول برگردانید. شما به همین سادگی میتوانید رمز عبور را پاک کنید.
● در آوردن باتری
میتوانید باتری دستگاهتان را که روی مادربرد است درآورده و دوباره جا بیاندازید در این حالت تمام اطلاعات CMOS به حالت پیش فرض برمیگردد. ولی توجه داشته باشید که جا انداختن باتری کمی مشکل است.
● عوض کردن آی سی ( Cheap CMOS )
اگر هیچ یک از روشهای بالا جواب نداد میتوانید آی سی CMOS را با یک آی سی از همان نوع عوض کنید یا از نوع برنامه ریزی کنید اینکار ابزار مخصوصی دارد و شرکتهای تعمیر کامپیوتر برای شما اینکار را خواهند کرد .
توجه: برای پیدا کردن آی سی CMOS میتوانید به دفترچه مادربرد خود مراجعه کنید.
در این روشها علاوه بر اینکه رمز عبور را پاک میکنید سایر اطلاعات نیز به حالت اولیه برمیگرد ولی نگران نباشید مشکلی نیست و شما میتوانید دوباره مشخصات کامپیوتر خود را در Setup وارد کنید.
کاربرد باتری های مادربورد چیست؟
یکی از بنیادی ترین سوالات تمام کسانی که حداقل یک بار مادربورد رایانه ها را از نزدیک دیده باشند آن است که باتری دایره ای شکل کوچکی که روی آن قرار گرفته به چه دردی می خورد؟ آیا این باتری مانند باتری های ماشین وظیفه آغاز فرآیند استارت زدن را به عهده دارد و در نتیجه باید دنبال دینام و دلکو هم بگردیم؟ یا اینکه وظیفه دیگری مانند روشن نگه داشتن چراغ ها را به آن سپرده اند؟ شاید هم یک جایی از مادربورد یک ساعت کوچک LED قرار دارد که زمان روشن بودن سیستم را نشان می دهد و باید دنبال آن گشت؟ به هر حال می توان با اطمینان گفت بیشتر از ۹۰ درصد افرادی که اولین بار این باتری را دیده اند سوالاتی مانند موارد بالا به ذهنشان رسیده. اما واقعا این باتری کوچک که به خاطر اندازه اش به نظر می رسد خودش را هم به زور فعال نگه دارد در یک مادربورد که به منبع تغذیه متصل است به چه کار می آید؟ برای آگاهی از این نکته در ادامه با ما همراه باشید.
برای سر در آوردن از شرح وظایف این قطعه مجهول اول باید با چند اصطلاح آشنا شویم. مورد اول BIOS (همان بایوس) است. هر کامپیوتری دارای یک سیستم ورودی / خروجی ساده است که با نام بایوس شناخته می شود. البته کامپیوترهای جدید دارای یک firmware به نام UEFI هستند که جایگزین بایوس شده اما در واقع همان کار را انجام می دهد. بایوس روی چیپی در مادربورد ذخیره می شود. زمانی که کامپیوتر بوت می شود بایوس هم آغاز به کار می کند و سخت افزارها را راه اندازی می نماید. سپس کنترل به بوت لودر ها سپرده می شود که روی دیوایس ها و معمولا هارد درایو قرار گرفته است و این بوت لودر سیستم عامل را راه اندازی می کند. بایوس مسئولیت وظایف سطح پایین را در سیستم بر عهده دارد و همان طور که می دانید می توانید در زمان بوت شدن دستگاه وارد تنظیمات بایوس شوید. در این بخش می توانید برای مثال CPU دستگاه را اوورکلاک کنید. همچنین دیگر تنظیماتی مانند ترتیب بوت شدن دستگاه هم از همین طریق قابل دسترسی هستند.
اصطلاح بعدی CMOS است. CMOS مخفف عبارت complementary metal oxide semiconductor یا نیمه رسانای اکسید فلزی مکمل است. در گذشته تنظیمات بایوس در حافظه CMOS ذخیره می شدند که در زمانی که کامپیوتر خاموش بود توسط یک باتری نیروی خود را تامین می کرد. باتری از این نظر ضروری بود که اگر جریان قطع می شد تنظیمات هم پاک می شدند و از این نظر درست مانند حافظه RAM است. در حال حاضر در رایانه های مدرن از حافظه رم CMOS استفاده نمی کنند و تنظیمات بایوس را در یک حافظه غیر فرار ذخیره می کنند.
